Kisten champagne en snel wennen aan businessclass
Modern Leven-coach Simon van Teutem: hoe slimme studenten verleid worden door consultancy-firms
Na een lange dag Excelsheets bekijken bij Morgan Stanley, keek Simon van Teutem een paar jaar geleden naar zijn toetsenbord. Het zat vol haar. "Ik zei tegen mijn collega: 'Yo, is dit een grap of zo? Waarom zitten er allemaal gore haren in mijn toetsenbord?'"
Ze keek eerst naar hem, vertelt Simon in een café in Amsterdam-Noord, en daarna naar zijn kruin. "Ik ging met mijn hand over mijn hoofd - en nam zo een pluk haar mee." Simon zat kaal te worden tijdens zijn stage. "Uit pure stress en overbelasting. Je maakt daar tachtig tot honderd uur per week."
Ander onderdeel van die stress: het 'stemmetje in zijn hoofd' dat Simon constant vroeg of dit - werken voor een grote bank - nou het meest waardevolle was dat je kon doen met je leven. Maar voor een Oxford-student als hij was het bijna moeilijk niet voor zo'n firm te gaan werken. "Die wervingsstrategie is zo goed doordacht," vertelt hij. "Al in het eerste jaar beginnen ze met het spotten van talenten. Ik had een stageaanbod bij McKinsey en bij BCG. Toen ik net alle sollicitatierondes door was, had ik in één keer negen berichten op mijn mobiel van nummers die ik niet kende." Het bleken alle mensen die hij bij BCG had gesproken tijdens zijn sollicitatieproces. "Ze hadden allemaal een vlog opgenomen waarin ze zeiden: 'Hé, superleuk dat je bij ons komt werken.'"
Twee dagen na die vlog-ambush werd bij Simon aangebeld. "Het was een pakketbezorger met een kist vol dure champagneflessen." Weer BCG. Een dag later: opnieuw een man met zo'n kist. "Deze keer was het de kist van McKinsey", vertelt Simon. "Ze bleken precies dezelfde strategie te gebruiken om studenten hun kant op te trekken."
Andere gedeelde strategie van grote banken en consultancy-firms: constant herhalen dat je carrière bij hen starten niet betekent dat je daar de rest van je leven zal werken. "Ze benadrukken heel erg: iedereen is hier na twee, drie jaar weg", zegt Simon. Ambitieuze studenten willen graag bij het beste groepje van de klas horen én kampen kampen collectief met ‘loopbaanbindingsangst’, zegt Van Teutem. De firms spelen handig in op die twee sentimenten. “Een 'badge' verdienen zodat daarna de wereld aan je voeten ligt”, dat is het idee. Alsmaar wordt herhaald dat president Macron ook als bankier is begonnen.
Naast de avances van de grote firms en banken, is er ook de sociale druk die je als Oxfordstudent hun kant op beweegt. "Alle mensen naar wie ik opkeek in Oxford, gingen dit doen", zegt Simon. Op een huisfeest in Londen krijg je standaard de vraag: "What do you do for a living?" "Als je dan antwoordt: 'Ik werk bij Goldman' of 'Ik werk bij Morgan Stanley', is het meteen van: 'Ohhhh, do you know Sophie? She also worked there, I went to school with her, blablabla'". Simon vertelt het na in perfect Brits - "Soooowphie". "Maar als je zegt: 'Ik werk bij een stichting die kansarme jongeren helpt', dan lopen mensen snel door naar een volgend persoon." Oppervlakkig, maar toch, zegt Simon, "voor je zelfvertrouwen best lastig".
Simon wilde zich tijdens zijn stage specialiseren in overheidswerk. "Zo kon ik aan mezelf uitleggen dat ik alsnog bij zo'n firm ging werken." Tijdens de sollicitaties wordt tegenover idealistische twijfelaars als hij heel handig benadrukt hoezeer je als consultant ook voor de goede zaak aan de slag kan. "Dan word je verteld: wij hebben allemaal grote partners, zoals de Bill & Melinda Gates Foundation of het Wereld Natuur Fonds. Na twee jaar hier werken kan je daar een half jaar zitten. En als het goed bevalt, dan kun je daar ook permanent aan de slag."
Maar, zegt Simon, bijna niemand gaat daar natuurlijk permanent aan de slag. Dat is namelijk het publieke geheim: dankzij de enorme leefstijlinflatie die jonge werknemers er direct ervaren, gaat vrijwel niemand er na de voorgenomen drie jaar daadwerkelijk weg bij zo’n grote firm. "Je gaat in één keer businessclass vliegen, hebt etentjes met klanten in sterrenrestaurants. Vervolgens denk je: 'Dat soort dingen kan ik in mijn privéleven ook wel doen. Ik werk zo hard, ik verdien dat wel.'" De firms nemen meteen je hele leven over, vertelt Simon verder. "Ze zeggen: jij moet werken, wij regelen al het andere. Maar dan ook echt: ál het andere. Je krijgt meteen private zorgverzekering inclusief een jaarlijkse bodyscan. Je krijgt een sportschoolabonnement, een fiets, een barista waar je de hele dag koffie kan halen. Ontbijt, lunch, elke dag 35 euro aan avondeten dat je zelf mag bestellen. Zelfs binnen een paar maanden raak je enorm gewend aan een bizar luxe leven."
De leefstijl-genadeklap is vervolgens de hypotheek. "Kijk, na twee, drie jaar bij zo'n firm heb je ontzettend hard gewerkt”, zegt Simon, “en iedereen om je heen heeft een enorm koophuis in Amsterdam of Londen of New York. Daardoor krijg je het idee dat jij ook zoiets moet hebben." Vervolgens krijg je een gigantische hypotheek omdat je salaris bij zo'n bank of kantoor elke vier jaar verdubbelt. Met als gevolg dat je "met gouden handboeien" vastzit aan je eigen hypotheek en de bijbehorende baan. "Zie dan nog maar eens alles aan de kant te schuiven om daadwerkelijk voor de overheid te gaan werken. Of bij een goed doel."
Een Modern Leven-lid vroeg zich af hoe het zit met de rol van topuniversiteiten. Is het niet hun verantwoordelijkheid studenten maatschappelijk betrokken te maken, en te waarschuwen voor de aantrekkelijke leegte van consultancy's?
"Het is heel opvallend hoe veel ruimte universiteiten bieden aan grote firms om zichzelf te profileren op evenementen en stagebeurzen. Een instituut als Oxford zou best meer ruimte kunnen bieden aan maatschappelijke organisaties. Tegelijk vraag ik me af of studenten daar echt in geïnteresseerd zouden zijn. Het ding met studenten zoals op Oxford is dat ze hyperambitieus zijn, in alles willen excelleren. En die firms zijn er heel goed in zich te profileren als de topklasse van de topklasse, het honoursprogramma na het honoursprogramma, het Oxford na Oxford."
Volgens Simon zou je slimme, ambitieuze studenten beter richting de overheid of andere maatschappelijke kunnen trekken door die stageplekken net zo te profileren. "In Nederland wordt de diplomatenopleiding bij Buitenlandse Zaken 'het klasje' genoemd. Dat maakt die plek meteen aantrekkelijk en prestigieus. Waarom heeft niet elk ministerie een klasje?"
Ik kreeg een bericht van een studerend Modern Leven-lid dat betrokken is bij klimaatprotesten maar tegelijk rondloopt op kennismakingsdagen bij Zuidaskantoren (een lid van mijn doelgroep if I've ever seen one). Ze vraagt zich af in hoeverre het niet toch handig is om in die omgeving te beginnen, om in elk geval te begrijpen hoe die wereld werkt.
Simon lacht en zegt: "Dit heb ik dus keer duizend meegemaakt." Stel je wil toch beginnen bij zo'n Zuidaskantoor, vervolgt hij, dan helpt het om naast die baan een duidelijk alternatief carrièrepad voor jezelf te bedenken. "Iets anders waarvan je denkt: hier kan ik ook m'n leven mee vullen." Voor Simon was dat de journalistiek. Daarnaast: zorg dat je ontsnapt aan de leefstijlinflatie. "Een oud-consultant die ik ken, zette elke maand een derde van zijn salaris opzij op een rekening die hij 'ontsnappen aan gouden handboeien' noemde. Zo kon hij uiteindelijk makkelijker het roer omgooien." Wat ook helpt, zegt Simon: een accountability partner. "Iemand die je verantwoordelijk houdt voor wat je hebt beloofd." Idee is om diegene elke twee of drie maanden te spreken om te checken of je initiële plan niet in één keer aan het wegvagen is.
Breekpunt voor Simon was het moment dat zijn alternatieve plan - de journalistiek - in het geding kwam tijdens zijn stage bij McKinsey. "In 2022 werd ik naar aanleiding van mijn stukken op De Correspondent uitgenodigd door Renze om over het politieke jaar te komen praten. De maandag erop stond een woedende HR-manager naast m'n bureau: 'Waarom denk jij dat jij stukken mag schrijven en op tv mag komen?'" Wie bij McKinsey werkt, moet zijn leven in dienst stellen van de klant - die mag nooit het gevoel hebben dat je in 'zijn' tijd iets anders doet. Simon stelde voor om alsnog te blijven schrijven, maar dan voor niks. Dat was goed, zolang hij zijn stukken altijd eerst langs de communicatie-afdeling stuurde.
Vervolgens ging het bij het eerste stuk al mis. "Ik had een column geschreven over de vee-industrie, stuurde het op, en twee minuten later - echt letterlijk twee minuten later - kreeg ik een belletje: 'Simon, je kan dit absoluut niet publiceren, want wij vertegenwoordigen belangen die hier tegen ingaan.'"
Simon zag in dat hij een "heel fijn narratiefje" voor zichzelf had bedacht - een narratiefje over bij consultants werken maar ook journalist zijn - maar dat dat narratiefje pure fictie was. Inmiddels werkt hij aan zijn PhD en voor Our World in Data, en publiceert hij komende maand het boek De Bermudadriehoek Van Talent: hoe knappe koppen verdwijnen in betekenisloze banen, dat je hier kan bestellen.
Naast dit alles roeit Simon ook nog bij de Oxfordploeg - twaalf keer trainen per week - waardoor hij voor ons gesprek maar drie kwartier had. Hij moest meteen door naar een wedstrijd op de Amstel. Ze werden tweede, appte hij later. ‘Maar de grote race tegen Cambridge is over twee weken.’
Mochten er nog beginnend consultants meelezen die op zoek zijn naar een accountability partner: ik houd me aanbevolen in ruil voor dure champagne en businessclass vliegtickets. De volgende Modern Leven Coach is Mees List, hoofdsommelier bij Noma (I knów). Betalende leden kunnen vanaf nu vragen voor Mees insturen via de DM.
Ik zal dan weer jouw accountability partner zijn, want dit zie ik misgaan…